| Bach
componeerde de
wereldse cantate BWV 205 in opdracht van Leipziger studenten, die hem
uitvoerden voor het huis, Katharinenstraße 2, van de populaire
hoogleraar Dr August Friedrich Müller (1684 – 1761),
rechtsgeleerde en filosoof, op zijn naamdag, 3 augustus 1725. De
tekst werd geschreven door Bachs trouwe librettist Picander, pseudoniem
voor de postbeambte Christian Friedrich Henrici. Toen Bach negen jaar
later de muziek van een nieuwe tekst voorzag ten behoeve van BWV 205a,
de cantate Blast Lärmen, ihr
Feinde!
Verstärket die Macht
ter gelegenheid van de kroning van de Saksiche keurvorst tot koning
August III van Polen, kon hij de tekst van het laatste, aan de
jubilaris gewijde deel dus ongewijzigd laten. Aeolus, in de Griekse mythologie de heerser over de winden, verheugt zich na de zomer op de ravage die zijn winden op de aarde zullen aanrichten. De westenwind, Zephyrus, smeekt hem om uitstel, Pomona, de godin van de boomvruchten en Pallas Athene, de godin van de wijsheid, sluiten zich daarbij aan. Pas als Aeolus begrijpt dat het vandaag de feestdag is van August Müller, willigt hij hun verzoek in en iedereen viert feest. Litt.: Szymon Paczkowski: A Polonaise Duet for a Professor, a King and a Merchant; on Cantatas BWV 205, 205a, 216 and 216a in: Understanding Bach, 2(2007) 19-36 Pallas (S), Pomona (A), Zephyrus (T), Aeolus (B) |
|
| „Der zufriedengestellte Aeolus“ | De tevredengestelde Aeolus |
| 1.
CHOR CHOR DER WINDE Zerreißet, zersprenget, zertrümmert die Gruft, Die unserm Wüten Grenze gibt! Durchbrechet die Luft, Dass selber die Sonne zur Finsternis werde, Durchschneidet die Fluten, durchwühlet die Erde, Dass sich der Himmel selbst betrübt! |
1. Koor Koor van de winden: Verscheur, blaas op, vernietig de groeve die ons woeden opgesloten houdt! Doorklief de lucht zodat de zon zelf duisternis wordt, doorsnij de wateren, doorwoel de aarde zodat de hemel zelf bedroefd wordt! |
| 2.
REZITATIV (B) AEOLUS Ja! ja! Die Stunden sind nunmehro nah, Dass ich euch treuen Untertanen Den Weg aus eurer Einsamkeit Nach bald geschlossner Sommerszeit Zur Freiheit werde bahnen. Ich geb euch Macht, Vom Abend bis zum Morgen, Vom Mittag bis zur Mitternacht Mit eurer Wut zu rasen, Die Blumen, Blätter, Klee Mit Kälte, Frost und Schnee Entsetzlich anzublasen. Ich geb euch Macht, Die Zedern umzuschmeißen Und Bergegipfel aufzureißen. Ich geb euch Macht, Die ungestümen Meeresfluten Durch euren Nachdruck zu erhöhn, Dass das Gestirne wird vermuten, Ihr Feuer soll durch euch erlöschend untergehn. |
2. Recitatief (B) Aeolus: Ja! Ja! De uren zijn nabij dat ik voor jullie, trouwe onderdanen, de weg vanuit jullie eenzaamheid naar de vrijheid zal banen na de zomertijd die bijna afgelopen is. Ik geef jullie de macht om van de avond tot de morgen, van de middag tot middernacht met jullie woede te razen, om tegen de bloemen, bladeren, klaver, vreselijk tekeer te gaan met kou, vorst en sneeuw. Ik geef jullie de macht om de ceders omver te smijten en bergtoppen open te scheuren. Ik geef jullie de macht om de onstuimige zeeën met jullie kracht omhoog te duwen, zodat de sterren vrezen dat hun vuur door jullie zal uitdoven en ondergaan. |
| 3.
ARIA (B) AEOLUS Wie will ich lustig lachen, Wenn alles durcheinandergeht, Wenn selbst der Fels nicht sicher steht, Und wenn die Dächer krachen, So will ich lustig lachen! |
3. Aria (B) Aeolus: Wat zal ik vrolijk lachen als alles door elkaar raakt, als zelfs de rots niet meer stevig staat, en als de daken kraken, dan zal ik vrolijk lachen! |
| 4.
REZITATIV (T) ZEPHYRUS Gefürcht'ter Aeolus, Dem ich im Schoße sonsten liege Und deine Ruh vergnüge, Lass deinen harten Schluss Mich doch nicht allzufrüh erschrecken; Verziehe, lass in dir, Aus Gunst zu mir, Ein Mitleid noch erwecken! |
4. Recitatief (T) Zephyrus: Gevreesde Aeolus, in wiens schoot ik anders altijd lig, genietend van jouw rust, laat je harde besluit mij toch niet al te vroeg opschrikken; wacht toch nog even, laat uit genade jegens mij nog medelijden bij je opkomen! |
| 5.
ARIA (T) ZEPHYRUS Frische Schatten, meine Freude, Sehet, wie ich schmerzlich scheide, Kommt, bedauert meine Schmach! Windet euch, verwaisten Zweige, Ach! ich schweige, Sehet mir nur jammernd nach! |
5. Aria (T) Zephyrus: Frisse schaduwen, mijn vreugde, kijk hoe smartelijk ik vertrek, kom, betreur mijn smaad! Kronkel, verweesde takken, ach, ik zwijg, kijk mij alleen maar jammerend na! |
| 6.
REZITATIV (B) AEOLUS Beinahe wirst du mich bewegen. Wie? seh ich nicht Pomona hier Und, wo mir recht, die Pallas auch bei ihr? Sagt, Werte, sagt, was fordert ihr von mir? Euch ist gewiss sehr viel daran gelegen. |
6. Recitatief (B) Aeolus: Je brengt me bijna op andere gedachten. Wat? Zie ik hier niet Pomona en als ik me niet vergis, ook Pallas bij haar? Zeg, hooggewaardeerden, wat willen jullie van mij? Het is vast erg belangrijk voor jullie. |
| 7.
ARIA (A) POMONA Können nicht die roten Wangen, Womit meine Früchte prangen, Dein ergrimmtes Herze fangen, Ach, so sage, kannst du sehn, Wie die Blätter von den Zweigen Sich betrübt zur Erde beugen, Um ihr Elend abzuneigen, Das an ihnen soll geschehn! |
7. Aria (A) Pomona: Kunnen de rode wangen waarmee mijn vruchten pronken jouw vertoornde hart niet betoveren, ach, zeg dan, kun je niet zien hoe de bladeren bedroefd van hun takken omlaag buigen uit afkeer van de ellende die hun zal worden aangedaan? |
| 8.
REZITATIV (S, A) POMONA So willst du, grimmger Aeolus, Gleich wie ein Fels und Stein Bei meinen Bitten sein? PALLAS Wohlan! ich will und muss Auch meine Seufzer wagen, Vielleicht wird mir, Was er, Pomona, dir Stillschweigend abgeschlagen, Von ihm gewährt. PALLAS, POMONA Wohl! wenn er gegen mich/dich sich gütiger erklärt. |
8. Recitatief (S, A) Pomona: Zul je dus, grimmige Aeolus, bij mijn smeekbeden zo hard blijven als een rots en een steen? Pallas: Komaan! Ook ik wil en moet mijn zuchten inzetten, misschien verleent hij mij wat hij jou, Pomona, stilzwijgend heeft geweigerd. Pallas / Pomona: Heel goed, als hij ten opzichte van mij/jou goedgunstiger is! |
| 9.
ARIA (S) PALLAS Angenehmer Zephyrus, Dein von Bisam reicher Kuss Und dein lauschend Kühlen Soll auf meinen Höhen spielen. Großer König Aeolus, Sage doch dem Zephyrus, Dass sein bisamreicher Kuss Und sein lauschend Kühlen Soll auf meinen Höhen spielen. |
9. Aria (S) Pallas: Goede Zephyrus, laat je van muskus rijke kus en je luisterende koelte op mijn hoogten spelen. Grote koning Aeolus, zeg toch tegen Zephyrus dat zijn muskusrijke kus en zijn luisterende koelte op mijn hoogten moeten spelen. |
| 10.
REZITATIV (S, B) PALLAS Mein Aeolus, Ach! störe nicht die Fröhlichkeiten, Weil meiner Musen Helikon Ein Fest, ein' angenehme Feier Auf seinen Gipfeln angestellt. AEOLUS So sage mir, Warum dann dir Besonders dieser Tag so teuer, So wert und heilig fällt? O Nachteil und Verdruß! Soll ich denn eines Weibes Willen In meinem Regiment erfüllen? PALLAS Mein Müller, mein August, Der Pierinnen Freud und Lust AEOLUS Dein Müller, dein August! PALLAS Und mein geliebter Sohn, AEOLUS Dein Müller, dein August! PALLAS Erlebet die vergnügten Zeiten, Da ihm die Ewigkeit Sein weiser Name prophezeit. AEOLUS Dein Müller! dein August! Der Pierinnen Freud und Lust Und dein geliebter Sohn, Erlebet die vergnügten Zeiten, Da ihm die Ewigkeit Sein weiser Name prophezeit? Wohlan! ich lasse mich bezwingen, Euer Wunsch soll euch gelingen. |
10. Recitatief (S, B) Pallas: Ach, mijn Aeolus, verstoor niet de vrolijkheid van het feest, het aangename vieren dat de Helikon, de berg van mijn Muzen, op zijn toppen heeft aangericht. Aeolus: Vertel mij dan waarom juist deze dag jou zo dierbaar is, zo waardevol is en zo heilig. O ellende en narigheid, moet ik dan in mijn rijk de wil van een vrouw uitvoeren? Pallas: Mijn Müller, mijn August, vreugde en plezier van de Muzen Aeolus: Jouw Müller, jouw August Pallas: en mijn geliefde zoon Aeolus: Jouw Müller, jouw August Pallas: beleeft nu de blijde tijden omdat zijn wijze naam hem de eeuwigheid voorspelt. Aeolus: Jouw Müller, jouw August, vreugde en plezier van de Muzen en jouw geliefde zoon beleeft nu blijde tijden omdat zijn wijze naam hem de eeuwigheid voorspelt? Welnu, dan laat ik mij overhalen, jullie wens zal worden ingewilligd. |
| 11.
ARIA (B) AEOLUS Zurücke, zurücke, geflügelten Winde, Besänftiget euch! Doch wehet ihr gleich, So weht doch itzund nur gelinde! |
11. Aria (B) Aeolus: Terug, terug, gevleugelde winden, kalmeer! En áls jullie waaien, waai dan zachtjes! |
| 12.
REZITATIV (S, A, T) PALLAS Was Lust! POMONA Was Freude! ZEPHYRUS Welch Vergnügen! ALLE Entstehet in der Brust, Dass sich nach unsrer Lust Die Wünsche müssen fügen. ZEPHYRUS So kann ich mich bei grünen Zweigen Noch fernerhin vergnügt bezeigen. POMONA So seh ich mein Ergötzen An meinen reifen Schätzen. PALLAS So richt ich in vergnügter Ruh Meines Augusts Lustmahl zu. POMONA, ZEPHYRUS Wir sind zu deiner Fröhlichkeit Mit gleicher Lust bereit. |
12. Recitatief (S, A, T) Pallas: Wat een plezier Pomona: Wat een vreugde Zephyrus: Wat een genoegen! Allen: ontstaat er in ons hart nu de wensen zich moeten schikken naar wat wíj willen. Zephyrus: Nu kan ik nog blij zijn als de takken groen blijven. Pomona: Nu kan ik blijven genieten van mijn rijke schatten. Pallas: Nu maak ik opgewekt en kalm het feestmaal voor mijn August klaar Pomona, Zephyrus: Met evenveel plezier sluiten wij ons aan bij jouw vrolijkheid. |
| 13.
ARIA (A, T) POMONA Zweig und Äste Zollen dir zu deinem Feste Ihrer Gaben Überfluss. ZEPHYRUS Und mein Scherzen soll und muss, Deinen August zu verehren, Dieses Tages Lust vermehren. POMONA, ZEPHYRUS Ich bringe die Früchte/mein Lispeln mit Freuden herbei, BEIDE Dass alles zum Scherzen vollkommener sei. |
13. Aria (A, T) Pomona: Tak en twijgen schenken jou voor je feest de overvloed van hun gaven. Zephyrus: En mijn gescherts moet en zal ter ere van jouw August het plezier van deze dag vergroten. Pomona / Zephyrus: Ik breng hier vol vreugde de vruchten / mijn gefluister beiden: opdat alles nog volmaakter en plezieriger wordt. |
| 14.
REZITATIV (S) PALLAS Ja, ja! ich lad euch selbst zu dieser Feier ein: Erhebet euch zu meinen Spitzen, Wo schon die Musen freudig sein Und ganz entbrannt vor Eifer sitzen. Auf! lasset uns, indem wir eilen, Die Luft mit frohen Wünschen teilen! |
14. Recitatief (S) Pallas: Ja, ja! Ik nodig jullie zelf uit voor dit feest: stijg op naar mijn hoogten, waar de Muzen zich al verheugen en branden van ijver. Kom, laten wij haastig de lucht vullen met vrolijke wensen! |
| 15.
CHOR Vivat August, August vivat! Sei beglückt, gelehrter Mann! Dein Vergnügen müsse blühen, Dass dein Lehren, dein Bemühen Möge solche Pflanzen ziehen, Womit ein Land sich einstens schmücken kann. |
15. Koor Vivat August, August vivat! Veel geluk, geleerde man! Moge uw vreugde bloeien, moge uw onderwijs, uw inspanningen planten kweken waarmee een land zich eens kan tooien. |
| (Nederlandse vertaling: Ria van Hengel | |