De kruisvorm in de Matthäus-Passion
Aan het slot
van de bespreking van de Matthäus-Passion (De Passies van
J.S.Bach, Leiden, 1950, p.174) oppert Hans Brandts Buys zijn
vermoeden dat het (symmetrische) Deel I en het
(a-symmetrische) Deel II zich tot elkaar zouden verhouden
als de twee balken van het kruis. Hier zien we hoe hij dat
in 1959 aan zijn studenten uitlegde, tijdens een studieweek
voor de laatste Matthäus-Passion die hij zou dirigeren, vier
dagen voor zijn dood. De balken van het kruis worden gevormd door de tekst van het bijbelverhaal (B), waaromheen een guirlande van aria's (A), arioso's (A°) en koralen (Kr) is gehangen. De snijpunten vormen resp. het midden van Deel I, Christus' aankondiging van Petrus' verloochening, geflankeerd door de twee identieke koralen, en in Deel II door Christus' woord Du sagest's (nl 'Ich bin Gottes Sohn') aan het begin van het laatste volledige accompagnato-recitatief, in Brandts Buys' optiek tegelijk het centrum van de gehele Matthäus-Passion, van waar af de gebeurtenissen steil naar beneden leiden naar het Wir setzen uns aan de voet van het kruis.(Figuur onder, links)
Deze hypothese werd enkele jaren geleden een stuk plausibeler door een amendement van Kees van Houten (De Kruisvorm in de Matthäus-Passion, Boxtel, 1999) die voorstelde het snijpunt op de verticale balk iets naar beneden te verleggen, bij het, inhoudelijk zinvollere und alsbald krähete der Hahn, waar de voorspelling uit Deel I zich bewaarheidt, en waar Mattheus' hoofdstuk 26 eindigt met de unieke opeenvolging van een aria (Erbarme dich) en een koraal (Bin ich gleich von dir gewichen), Figuur rechts. De verloochening door Petrus wordt zo het centrum van de gehele Matthäus-Passion.
