“En zij drongen sterk bij Hem aan en zeiden: Blijf bij ons, want het is tegen de avond en de dag is reeds gedaald”.

Ds. Christian Weiß, predikant van de Nicolaikerk te Leipzig leest deze woorden uit Lucas 24:29.
Het is 2 april 1725, 2e paasdag. Het is de evangelielezing voor deze zondag, het verhaal van de Emmaüsgangers die, zonder het te beseffen, met Jezus onderweg zijn.
De andere lezing voor deze dag is uit het boek Handelingen der Apostelen, hoofdstuk 10: 34-43, over het getuigenis van Petrus tegenover de hoofdman Cornelius.

Cantor Bach, sinds 2 jaar aan de kerken van Leipzig verbonden, heeft het druk deze dagen. Gisteren, 1 april 1725, op 1e paasdag klonk het Paasoratorium BWV 249 “Kommt, eilet und laufet”, waarin wordt verteld van de vrouwen en de discipelen Petrus en Johannes bij het graf van de opgestane Christus.
En vandaag klinkt er weer een cantate, “Bleib bei uns, denn es will Abend werden”
De afgelopen week zijn van zijn paasmuziek veel partijen uitgeschreven en daarna gerepeteerd.

De kerkgangers in de Nicolaikerk horen vandaag een openingskoor waarin de woorden van de uitgangstekst zijn getoonzet, “Bleib bei uns denn es will Abend werden und der Tag hat sich geneiget”. Strijkers, hobo’s en een hobo da caccia ondersteunen het koor in een prachtige en meeslepende zetting, die in sommige delen sterk doet denken aan het slotkoor “Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine” uit de Johannes Passion.

Halverwege dit openingsdeel verrast Bach de kerkgangers met een wisseling van een driekwarts- naar een vierkwartsmaat. Het tempo versnelt licht en de stemmen zetten na elkaar in. Er ontstaat een koorfuga met vier thema’s. Om beurten zingen de verschillende stemmen op één toonhoogte en op lange noten de woorden “Bleib bei uns”. En om deze wens nog eens kracht bij te zetten laat Bach het koor éénstemmig dezelfde woorden herhalen, voordat afgesloten wordt met de zetting van het begin van dit deel.

In de aria die dan volgt speelt de hobo da caccia een belangrijke rol. De klank van deze hobo is wat lager en het timbre wat voller dan dat van een gewone hobo en kleurt daarom voortreffelijk bij de vocale soliste, de alt.

Het invallen van de duisternis heeft Bach muzikaal uitgebeeld door de alt op het woord “Finsternis” (duisternis) een dalende reeks van hele toonsafstanden te laten zingen.
    Wie de tekstdichter van deze cantate is geweest is niet bekend. Er wordt wel gedacht aan iemand met de nodige theologische kennis, vanwege de uitwerking van het thema “Licht en duisternis”. Jezus wordt door de alt toegezongen met de bede “Bleib, ach bleibe unser Licht” als tegenstelling tot de duisternis van de zondige wereld. Zo ook in het koraal dat nu eens niet door het koor vierstemmig wordt gezongen, maar alleen door de sopranen wordt uitgevoerd. Zij maken in het koraal “Ach bleib bei uns, Herr Jesu Christ” diezelfde tegenstelling tussen licht en duisternis duidelijk met de woorden
Een bijzonder strijkinstrument heeft Bach voor de begeleiding van dit koraal voorgeschreven: een kleine cello, de violoncello piccolo. Bach laat de koraalmelodie virtuoos door dit instrument omspelen. Tegenwoordig wordt dit meestal door de cello gespeeld.

In een recitatief zingt de bas van de duisternis die op vele plaatsen het Licht heeft verdreven. En met de bassolist vraagt de gelovige zich af hoe dat toch mogelijk is:
    “Woher ist aber dieses kommen?”
En het antwoord wordt meteen gegeven: omdat een ieder, groot of klein, niet rechtvaardig voor Gods aangezicht wandelde en zo zijn christenplicht verzaakte.

De tekstdichter grijpt hierbij terug op vers 5 uit het boek Openbaringen, hoofdstuk 2, waar staat:”...en ik zal uw kandelaar van zijn plaats wegnemen”. De Duitse tekst zegt het nog iets sterker: ”Drum hast du auch den Leuchter umgestoßen”. God haalt zo zelf het licht weg.

Bach laat de tenor in de volgende aria hierop antwoorden. Begeleid door de strijkers zingt hij de bede dat wij ons toch vooral naar Jezus richten en de donkere weg van de zonde niet gaan.
    “Laß das Licht deines Worts uns helle scheinen”
De notenfiguur die Bach daarbij zowel in de vioolpartij als in die van de tenor voorschrijft en in de hele aria vaak laat terugkomen, is die van een kruis, een duidelijke verwijzing naar de kruisdood van Christus, die de voorwaarde is voor het eeuwige licht van Pasen.

Het koor besluit deze cantate met de tweede strofe van het lutherkoraal “Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort”:

Wij wensen u veel luistergenoegen.

Harry Toebes